धसमुसळी धामण आणि मनमोहक मांजऱ्या

ही धामण सोडवायची म्हणजे मोठा खटाटोप होता. तिला कोणतीही जखम होऊ न देता सोडवणं महत्त्वाचं होतं. तिला समोरून पकडणं म्हणजे तिच्याकडून कडोकडो चावून घेण्यासारखं होतं.

सागावरचा मांजऱ्या आणि जाळीत अडकलेली धामण हे दोन्ही साप वाचवायचे असं मी ठरवलं. पटकन फोन केला. युवराज मनोहर बोबडे, सौरभ गोपालन राऊत आणि बॉबी अविनाश चूत्रे हे प्राणिमित्र अर्ध्या-पाऊण तासात आले.

युवराजनं धामणीला हात घातला. पहिल्यांदा त्यानं कमरखाच्या बुडाकडच्या फूटभर लांबीच्या फांद्या तोडल्या. हळूहळू धामण दिसू लागली. ती काळ्या रंगावर होती. जाळ्याचा शेवटचा धागा कातरला, तशी धामण हातात आली. युवराजनं शेपटी पकडून तिला बाहेर काढलं. जाळ्यातून सुटलेली धामण उसळू लागली. तिनं नजर ठरणार नाही अशी सळसळ करताच मला बघू – मला बघू म्हणून तोंडं घालणारी पोरं दचकून चार पावलं मागे सरकली. धामण पलट्या मारू लागली. भिंगरीसारखी शेपटीच्या भोवती फिरू लागली. आळेपिळे देऊ लागली. जमिनीवर तोंड टेकवलं तशी ती सपाट्यानं पुढे सरकू लागली. युवराजनं तिच्या मानेवर सर्पकाठीचा आकडा दाबला आणि तिचं तोंड पकडलं. डोक्यावर अंगठा दाबून गळ्याची पकड घट्ट केली. मग एक एक करून घट्ट रूतलेले नॉयलॉनचे धागे कापून काढले. सुदैवानं धामणीला कोणतीही जखम झाली नव्हती. कुठेही रक्‍त येत नव्हतं. धामण मोकळी झाली. पोरासोरांनी एकच गिल्ला केला.

मी आवाज दिला – ‘पंढरीनाथ महाराज कीSS’

पोरं ओरडली – ‘जय!’

युवराजनं पूर्ण काळजी घेऊन धामण पोत्यात ठेवली. पोत्याचं तोंड बंद केलं.

आमच्या भागात, म्हणजे भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर, वर्धा, नागपूर आणि गडचिरोली या जिल्ह्यांमध्ये मासे पकडायच्या जाळ्यांमध्ये अडकणारे साप ही एक वरचेवर घडणारी घटना आहे. वानरं खातात म्हणून फळांवर आलेला आंबा किंवा कमरख अशी झाडं आच्छादण्यासाठी, भाजीच्या वाडीच्या भोवती आडोसा म्हणून, कोंबड्यांच्या खुराड्यांना सापांपासून संरक्षण म्हणून, स्वत:च्या मालकीची जागा निश्‍चित करण्यासाठी… वेगवेगळ्या प्रसंगी, वेगवेगळ्या कारणांसाठी अशा जाळ्या सर्रास वापरल्या जातात. या जाळ्यांमध्ये पट्टेरी मण्यार किंवा सतरंज्या (Banded Krait), नाग (Spectacled Cobra), अजगर (Indian Rock Python), घोणस (Russell’s Viper), धोंड्या किंवा विरूळा (Checkered Keelback), तस्कर (Common Trinket Snake) असे साप सापडल्याची नोंद करण्यात आली आहे.

आम्ही मांजऱ्या सापाकडे आलो.

शिडी लावून झाडावर चढायचं आणि साप ज्या फांदीवर होता, ती बांबूनं हलवून साप खाली पाडायचा, असं ठरलं. पण झाडाला टेकवून ठेवलेला बासोडा हातात घेतला, तेव्हा झाडावर चढायची काहीच गरज नाही, हे लक्षात आलं. युवराजनं बांबू लांब करून सापाची गुंडाळी सोडवण्याचा प्रयत्न सुरू केला. बांबूचा स्पर्श होताच फांदीला घातलेला विळखा सोडवून साप मुख्य झाडाकडे सरकू लागला. तो झाडावर आणखी पुढे गेला असता, तर त्याला पकडणं खूप अवघड गेलं असतं. म्हणून युवराजनं ती फांदी हलवली. साप झोके घेऊ लागला. शेपटीतल्या स्नायूंची ताकद वापरून झुलु लागला. कुणालाही काहीही कळायच्या आत आख्खा साप अलगद बांबूच्या टोकावर आला. युवराजनं जमलेल्या लोकांना बाजूला व्हायला सांगून पटकन बांबू खाली घेतला. भारी सुंदर साप होता. तांबड्या मातीवर एखाद्या दागिन्यासारखा दिसत होता. या सापानं सागाच्या झाडावर चढून शिकार साधली होती. एवढ्या उंचीवरसुद्धा त्याला वाघूळ, उंदीर, पाल किंवा दुसरा साप मिळणं अशक्य नव्हतं. मेल्यासारखं पडून रहायचं आणि भक्ष्य टप्प्यात येताच फार वेगात शरीर ताणून ते तोंडात पकडायचं, अशी अटकळ वापरून हा साप शिकार करतो.

गिळलेली शिकार सापाच्या पोटात होती. डोक्यापासून सुमारे २ फूट अंतरावर दिसणारा डंभारा (फुगवटा) त्याचा पुरावा होता. झाडावरून माणसात आलेला साप एकदम आखडला. त्यानं स्वत:ची अर्धी चुंबळ केली. मानेच्या मोडीत डोकं लपवलं. तो हालचाल बघू लागला. युवराजनं थोडी जवळीक करताच तो फुसपुसला. गुंडाळून घेतलेली मान ताणून त्यानं तोंड फाडलं आणि हवेचा चावा घेतला. रिकाम्यापोटी तो ज्या कला-करामती दाखवतो, त्या बघता, पोटात खाद्य असलेला मांजऱ्या मला अगदीच ब्लॅक-अँड-व्हाइट वाटला. आजूबाजूला जमलेल्या गावकऱ्यांना नीट पाहता यावं म्हणून आम्ही काही वेळ जाऊ दिला. त्याला अजिबात हात न लावता पोत्यात घालायचं असं ठरलं. कुणीतरी पोतं आणलं. त्याचं तोंड उघडून जमिनीवर सापाच्या जवळ ठेवलं.शेपटीच्या बाजून दोन तीन हलके टप्पू मारताच तो हळूहळू पोत्यात गेला. तो पूर्णपणे आत, पोत्याच्या तळाशी गेला आहे याची खात्री पटताच सौरभनं पोतं उचललं. पोत्याच्या तोंडाला पिळे देऊन ते बंद केलं.

मूर्तिमंत चैतन्य अशी धामण आणि जरा ढेपाळलेला पण देखणा असा मांजऱ्या त्याच दिवशी युवराज आणि त्याच्या मित्रांनी योग्य अधिवासात सोडून दिला. मी युवराजला निरोप पाठवला – 

‘ठनान रे बोंदऱ्याSSS!’